Tet – Buitenlanders vieren Tet (deel 4)

- Dit is het vierde deel van een vijfdelige reeks over hoe in Vietnam Tet wordt gevierd, het traditionele Nieuwjaar volgens de maankalendar. Na het eerste deel over de keukengod, het tweede deel ‘voor het oog en voor de maag’, het derde over de laatste en de eerste dag, volgt straks het laatste deel: 5/ Tet te koop? –

We hebben ondertussen ook al sinds gisteren de eerste volle maan na Tet, of 15 dagen na Tet achter de rug, opnieuw een reden om te vieren. Bij de Chinezen, momenteel 100m hier verderop, en enkele Vietnamezen is dit belangrijker dan de eerste dag van het nieuwe maanjaar, daarom ook de krakende bommetjes die afgestoken worden op de achtergrond. Maar de vraag van vandaag is, hoe vieren buitenlanders Tet? Wel, om eerlijk te zijn, vele doen het niet. Velen, waaronder ook wij vorig jaar, nemen de kans om met zoveel opeenvolgende vakantiedagen het er es goed van te nemen en een kleine vakantie te boeken naar een van de zovele exotische bestemmingen in de regio. De enkeling die achterblijft, waaronder uw schrijvende medemens en enkele van zijn vrienden proberen het 2de nieuwjaar zo traditioneel mogelijk te vieren, Tet de Tay-way (tay is de roepnaam voor westerlingen, letterlijke betekenis is Westen). Een Vietnamese vriend hebben is daarbij altijd handig!

Ik heb me dus laten onderdompelen in het Tet gebeuren. Eerst en vooral de opkuis en de nodige aankopen. De dagen ervoor hebben we het huis gekuist en een perzikbloesem gaan kopen, mét de nodige rode enveloppes in. We hebben net zoals de duizenden Vietnamezen eten ingeslaan voor enkele dagen, dus de niet te onderschatten drukte van de markten opgezocht. De nieuwe kledij was wat moeilijk daar ze hier niet meteen buitenlandse maten hebben, maar ik heb alvast geshopt en gezocht (en snel opgegeven).

De laatste dag zelf ben ik bij Hien’s ouders uitgenodigd voor het laatste familiemaal, waar we konden genieten (of in geval van het vlees, observeren) van de traditionele bereidingen (zie deel 2). ’s Avonds zijn we naar het Hoan Kiem meer gewandelend om van het prachtige nieuwjaarsvuurwerk te genieten om daarna wat frisse blaadjes van de bomen te graaien om het huis op te fleuren en opnieuw naar Hien’s ouders aan de andere kant van de stad te rijden. Na het nuttigen van de ietwat bizarre taart en slechte Wit-Russische champagne, heb ik mijn halfdronken metgezel naar de pagoda gebracht voor het noodzakelijke bezoek.

Op de eerste dag en de dagen nadien hebben we een resem pagoda’s bezocht, de een al wat drukker dan de ander. Ik heb zelfs mijn voorspelling voor het volgende jaar uitgepikt (zie deel 3). Op de avond van de eerste dag heb ik ook de enkele vrienden uitgenodigd die net zoals ons beslisten om in Hanoi te blijven. We hadden een supergezellige avond, met een volle tafel traditionele en minder traditionele gerechten, wijn, champagne, zoete snoepen, zoet gebak en het Chinese brol papier ‘vuurwerk’ (zie foto). Ik heb mijn vrienden zelfs hun ‘lucky money’ gegeven :-)

De dagen nadien hebben we net zoals zovele Vietnamezen naast het bezoek aan de pagoda’s vooral gerust, genoten van het prachtweer (de eerste lente, je kent het gevoel) en van de naar Hanoiaanse standaard stilte in de stad. Dit laatste was van korte duur, maar het was - echt waar - genieten. Nu weet ik wat ze bedoelen met ‘during Tet, Hanoi is empty’.

Ik heb Tet mogen ervaren en ervan genoten, en ik ben zeker dat mijn vrienden dat ook zo hebben aangevoeld.

Tet – de laatste dag, de eerste dag (deel 3)

- Dit is het derde deel van een vijfdelige reeks over hoe in Vietnam Tet wordt gevierd, het traditionele Nieuwjaar volgens de maankalendar. Na het eerste deel over de keukengod, het tweede deel ‘voor het oog en voor de maag’ en het derde volgt: 4/ buitenlanders vieren Tet en 5/ Tet te koop? –

De laatste dag voor het nieuwe jaar zet zich in met een bezoek aan het kerkhof om de overleden familie te gedenken. Het graf wordt opgekuist en voorzien van de nodige offergaves. Een beetje zoals onze Allerzielen. Na dit bezoek is het tijd om het ganse huis van kop tot teen tot in het kleinste detail schoon te maken. De grote opkuis voor de lente of het nieuwe jaar aanbreekt. Soms wordt dit al vroeger gedaan, maar zolang het binnen de zeven dagen is nadat de keukengod (zie deel 1) het huis verlaat dan is het ok. Heel belangrijk hier is het schoonmaken van het huis- of familie-altaar, om ook de overleden familieleden en voorvaderen een Tet te wensen. Na de grote opkuis begint de grote voorbereiding voor de laatste maaltijd van het oude jaar. Traditioneel staan de vrouwen des huizes een aantal uren in de keuken om allerlei lekkers te bereiden (zie deel 2). Het laatste maal is gereserveerd voor de kernfamilie. Eventueel mogen aangetrouwden ook aan de tafel meezitten maar het blijft strict beperkt tot vader, moeder en kinderen. Na een overdadige maaltijd is het wachten tot twaalf uur wanneer het nieuwe jaar aanbreekt, traditioneel met het vuurwerk op meer dan 20 plekken in Hanoi.

Om precies twaalf uur wordt een extra altaartje met traditioneel het fruit, wat drank, een gekookte kip, rijst, bloemen en natuurlijk de wierook en kaarsen buiten voor het huis of de winkel gezet. Op die manier zien ze daarboven duidelijk wat hen wordt aangeboden als dank voor het voorbije jaar en met de wens voor voorspoed tijdens het nieuwe jaar. Naast het altaar worden er ook papieren objecten en ‘lucky money’ verbrandt. Het is een opvallend beeld in de stad: overal altaartjes met kaarsen en hier en daar een klein gecontroleerd brandje. Officieel is het verboden om de papieren votieven te verbranden, maar de traditie en het geloof zijn blijkbaar te sterk.

Tijdens het jaar is Hanoi normaal na twaalf uur enorm doods en stil. Restaurants en cafés zijn gesloten na twaalf uur, en aangepast aan dit, gaan de Vietnamezen vaak niet langer uit en blijven gezellig thuis (buiten de rebelse Vietnamese jeugd en de vele expats gerekend). Maar tijdens Tet worden vele regels blijkbaar uitzonderlijk vergeten. Er heerst namelijk vrij uitzonderlijk een enorm uitbundige sfeer. Jongeren en families springen al vroeger naar het centrum van de stad om het prachtige vuurwerk te bewonderen. Na het altaarritueel en het verbranden van de votieven komen vele anderen ook naar buiten om de talrijke pagoda’s in deze grootstad te bezoeken, of om suikerriet te kopen of zelfs takken met bladeren en fruit. Allemaal met de bedoeling om vanuit een sterk bijgeloof voor een goed nieuw jaar te hopen. Afhankelijk van de betekenis van de pagoda, worden ze bezocht voor geluk, voorspoed, bescherming, veiligheid of zelfs een kindje. Suikerriet wordt gekocht voor een ‘zoet’ jaar, en de takken met fruit voor een – je raadt het al – ‘vruchtvol’ jaar. Iedereen plukt ook een takje met verse bladeren van eender welke boom voor alweer dat voorspoedig jaar, en natuurlijk om de lente te verwelkomen. Allemaal enorm fascinerend om te zien hoe jong en oud helemaal in Tet opgaan en de stad ook kan leven na twaalf uur. Waw!

De dag nadien is de sfeer een tikkeltje anders. De stad is bijna doods in de morgen. Iedereen blijft traditioneel thuis of gaat de eerste maaltijd van het nieuwe jaar bij de grootouders vieren. Andere familie volgt de komende dagen en vrienden zelfs later (als je de juiste volgorde respecteert natuurlijk). Enorm belangrijk aan het begin van het nieuwe jaar is de eerste bezoeker, de eerste persoon die het huis binnentreedt, want die moet zogezegd geluk brengen aan de ganse familie voor de rest van het jaar. Vaak wordt het gerelateerd aan de zodiac. Bijvoorbeeld in het huidige jaar van de kat waren personen die een hond, geit of varken waren de beste optie als eerste bezoeker daar hij of zij een ideale combinatie is met de kat. Een ander criteria is raar maar waar personen die de afgelopen jaren bekend staan als geluk brengend aan andere worden gevraagd om dit jaar opnieuw als eerste het huis te betreden. Niet dat iedereen hier evenveel geloof aan hecht, maar toch wordt het gedaan, je weet maar nooit :-)

Tijdens de middag (en ook de volgende dagen) kleedt iedereen zich op zijn paasbest en worden een aantal pagoda’s bezocht om te bidden voor het nieuwe jaar. Er wordt vanalles geofferd van fruit tot rijst tot zoete koekjes en carlsberg blikjes. Er wordt ‘lucky money’ verbrandt of in de perzik- of kumquat boom gezet. Mensen laten een boodschap neerschrijven door de monniken of kiezen een van de briefjes met daarop voorspellingen voor het nieuwe jaar. De mannen kiezen met de linkerhand, de vrouwen met de rechterhand. Je geluk in de liefde, op het werk, in zaken, of je trouwt of niet, enzovoort wordt voorspeld. Ik zou als ik een kindje krijg dit jaar een zoon verwachten.

De atmosfeer in de stad voelt vredevol aan, rustig, kalm en onverwacht enorm aangenaam om in te vertoeven, iets wat je in Hanoi niet gewend bent. Ideaal om enkele vrienden uit te nodigen voor een traditionale Tet maaltijd. Hoe vieren expats Tet? Dat is voor deel 4.

Tet – voor het oog en voor de maag (deel 2)

- Dit is het tweede deel van een vijfdelige reeks over hoe in Vietnam Tet wordt gevierd, het traditionele Nieuwjaar volgens de maankalendar. Na het eerste deel over de keukengod, en het tweede deel ‘voor het oog en voor de maag’ volgt: 3/ de laatste dag, de eerste dag, 4/ buitenlanders vieren Tet en 5/ Tet te koop? –

Net zoals kerst bij ons, wordt tijdens Tet een en al gedecoreerd en een en al geprepareerd. Eerst en vooral, de beste gelijkenis met kerst is ... de boom, of beter gezegd bomen. Ieder gezin moet tijdens de Tat Nien (zie deel 1) of een kumquat struik plaatsen of een paarse perzikbloesem of zelfs beide. Volgens de traditie stellen de struiken namelijk alle generaties voor: het fruit de grootouders, de bloemen de ouders, de knoppen de kinderen en de kleine verse groene blaadjes de kleinkinderen. Het fruit moet ook perfect rond zijn en glanzen om een voorspoedig en gelukkig jaar tegemoet te kunnen gaan. Het woord ‘oranje’ zou immers volgens het oud-Chinees ook bijna hetzelfde klinken als het woord voor rijkdom, daarom de kumquat. In het zuiden wordt in plaats van de perzikbloesem de gele abrikoosbloesem in huis gezet, in het koude noorden vaak de witte pruimenbloesem. Vooral die laatste heeft mijn voorkeur. Het is enorm grappig om zien dat sommige struiken kerstslingers krijgen. De kerstballen komen misschien volgend jaar?

In de struiken hangen hier en daar rode enveloppes, meestal met het zodiac teken voor het volgende jaar op, dit jaar de kat. In de rode enveloppes wordt geld gestopt, het ‘lucky money’. Vaak wordt die aan de kinderen gegeven (naast het speelgoed, maar dat is voor het laatste deel van deze reeks), maar ook aan de kinderen van de grootouders bijvoorbeeld. Het geld dient om te offeren in de pagoda’s en de tempels als geschenk aan de goden met de hoop evenveel of meer terug te krijgen. Via de rode enveloppes wordt ‘voorspoed’ geschonken en gewenst vanwege de ouders.

Naast al dit wordt het huis versierd met bloemen allerhande. Samen met de bloesems moet dit de lente verwelkomen. Geef toe, een huis vol bloesems en bloemen ruikt opvallend veel naar de lente.

De maag wordt uiteraard ook niet vergeten. Zoals beschreven in deel 1 vinden er uitgebreide maaltijden plaats voor bijna iedere laatste iets. De traditionele maaltijd voor het nieuwe jaar is uiteraard redelijk vlezig en bestaat uit het volgende: banh ngot of oranje gekleurde zoete plakrijst met zoete mungbonen pasta in het midden, bamboescheuten soep met geweekte vel van het varken, gelei van varkensvlees, verse kruiden en ei, gestoomde of gekookte kip en niet te vergeten, de banh chung of de groene (door de bananenbladeren) en vierkantvormige plakrijst met gehakt in het midden. Vooral deze laatste mag niet ontbreken en wordt soms als cadeau meegebracht. Als aperitief en tegelijk dessert, pompoenzaadjes, zoete snoepjes, en groene bonen pasta met sesam. Als drank uiteraard de rijstwijn en gewone wijn. Voor vegetariërs klinkt het niet altijd even appetijtelijk, maar geloof me de ervaring en een aantal niet Tetgebonden schotels erbovenop maakt het allemaal even smakelijk of interessant voor het oog als voor de maag.

We zijn er bijna, we mogen al bijna aftellen naar het nieuwe maanjaar. De speciale atmosfeer die dan overheerst beschrijf ik in het volgende stukje over de laatste dag van het oude jaar en de eerste dag van het nieuwe jaar.

Tet - de keukengod (deel 1)

- Dit is het eerste deel van een vijfdelige reeks over hoe in Vietnam Tet wordt gevierd, het traditionele Nieuwjaar volgens de maankalendar. Na het eerste deel over de keukengod, volgt: 2/ Tet voor het oog en voor de maag, 3/ de laatste dag, de eerste dag, 4/ buitenlanders vieren Tet en 5/ Tet te koop? –

Tet loopt over van allerlei tradities en gebruiken van etnische, animistische, Chinese, Tao, Buddhistische, Confucianistische en nog zoveel meer oorsprong. Er zijn boeken over geschreven die ik je kan aanraden om te lezen, maar laat me hier toch enkele belangrijke neerpennen die ik ook heb kunnen ervaren dit jaar.

De keukengod of Ong Tao is een soort van god die het ganse jaar vereerd wordt in de intieme familiekring. Hij ‘verblijft’ bijna het ganse jaar in het huis en is op die manier op de hoogte van al het doen en laten van de personen die in het huis wonen of werken, tot het kleinste geheim. Een soort van huisgod dus vergelijkbaar met de geest van de grond of het huis die Laotianen vereren. Op de 23^ste dag van de twaalfde maand van het maanjaar keert de huisgod terug naar de hemel om aan de Jade Keizer verslag uit te brengen. Voor dit laatste heeft de keukengod zeven dagen nodig, de zeven dagen voor Tet. Dit is het moment wanneer alle Tet voorbereidingen in gang worden gezet.

Offers in de vorm van fruit, drank, papiergeld enzovoort worden aan de huisgod gebracht, en papier in de vorm van karpers, paarden, kledij enzovoort worden verbrand. In de Buddhistische traditie betekent verbranden iets naar de spirituele wereld transformeren. Op die manier help men de keukengod dus bijvoorbeeld met een paard of karper als transport om zijn reis naar de hemel te ondernemen. Soms wordt zelfs een levende vis opnieuw in het water gezet. De bedoeling van dit alles is dus om te zorgen dat de keukengod een meer dan goed verslag brengt aan de Jade Keizer. Op basis van dit verslag (en dus de goede daden van het voorbije jaar) wordt dus de portie geluk voor het volgende jaar bepaalt.

Wanneer de keukengod het huis verlaat beginnen de voorbereidingen. De periode van Tat Nien, ‘het einde’ of ‘het jaar uitdoven’ luidt het begin in van een enorm feestelijke atmosfeer zowel in het huis als in de stad, en zoals altijd betekent feest in Vietnam veel eten en drinken. De laatste dag op kantoor, de laatste rit naar huis, de laatste schooldag, zelfs het laatste bad voor het nieuwe jaar wordt gevierd met een uitbundige maaltijd.

Het oog en de maag worden extra verwend. Hoe? Vertel ik je straks.